د. عبادت و تربیت

عبادت همان عمل است، منتهى با روح خدا خواهى. به دلیل همین ویژگى، هویت و آثار تربیتى ویژه خود را دارد و استاد نیز آن را به عنوان عامل مستقل مطرح مى سازد: نیایش و پرستش یک حس اصیل۱۲۴ و مظهر تکامل و هدف و آفرینش است۱۲۵: (ماخلقت الجنّ والانس الاّ لیعبدون) (ذاریات/۵۶) با این حال به عنوان مقدمه و عامل تربیت نیز مطرح است۱۲۶. عبادت درجاتى دارد، یک درجه اش عبادت به خاطر بهشت است، و یک درجه آن عبادت براى ترس از جهنم است، و بالاترین درجه آن، عبادت به قصد جلب رضایت خداوند است: (و رضوان من اللّه اکبر) توبه/۷۲ براى تربیت انسان ها، دست کم در آغاز، چاره اى جز استفاده از ترس جهنم و رسیدن به بهشت نیست، با استفاده از این راه مى توان به درجه بالاتر، راه یافت۱۲۷. شهید مطهرى در یک بیان اجمالى، سازندگى عبادت را این گونه به تصویر مى کشد: (انسان با پیمون طریق طاعت پروردگار، واقعاً مراتب و درجات قرب پروردگار را طى مى کند، یعنى از مرحله حیوانى تا مرحله ملک را مى پیماند، این صعود یک امر تشریفاتى و ادارى نیست… بلکه بالا رفتن بر نردبان وجود است، شدت و قوت و کمال یافتن وجود است که مساوى است با زیارت و استکمال در علم، قدرت، حیات، اراده، مشیت، ازدیاد دایره نفوذ و تصرف و تقرب به خداوند، یعنى واقعاً مراتب و مراحل هستى را طى کردن و به کانون لایتناهى هستى نزدیک شدن.)۱۲۸ این تصور اجمالى از سازندگى عبادت که در آثار استاد به صورت مشروح تبیین شده است، در قالب تقویت آگاهى و تقویت فزاینده اراده قابل دسته بندى است: از نگاه استاد، انسان در اثر عبادت، بینشى نافذ و روشن پیدا مى کند، و بیناى خود مى گردد۱۲۹: (ان تتقوا اللّه یجعل لکم فرقاناً) انفال/۲۹ اگر تقواى الهى را داشته باشید، خداوند مایه تمیز و شناخت براى شما قرار مى دهد. (والذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا) عنکبوت/۶۹ آنان که در راه ما بکوشند، ما راه هاى خویش را به آنها مى نمایانیم. روشن بینى ناشى از عبادت، تنها شامل خودیابى نمى شود، بلکه مصداق دیگرى نیز دارد که عبارت است ازنورانیتى که با آن به عمق عالم و جان عالم مى توان راه یافت، نورانیتى که در اشعارى از فخررازى بدان اشاره شده است: ترسـم بروم، عـالم جــان نـادیده بیرون روم از جهـان، جهـان نـادیده در عالم جان چون روم از عالم تن در عـالـم تـن، عـالم جــان نادیـده بازشدن چشم دل در دنیا و مشاهده جان عالم به وسیله آن، سبب بینایى انسان در آخرت است وگرنه نابینا محشور مى گردد: (و من أعرض عن ذکرى فإنّ له معیشه ضنکاً و نحشره یوم القیامه اعمى. قال ربّ لم حشرتنى أعمى و قد کنت بصیراً. قال کذلک أتتک آیاتنا فنسیتها و کذلک الیوم تنسى) طه/ ۱۲۶ ـ ۱۲۴ کسى که از یاد من اعراض کند گرفتار تنگناى معیشتى مى شود و ما او را نابینا محشور مى کنیم. او مى گوید چرا مرا نابینا محشور کردى، در صورتى که در دنیا بینا بودم! خداوند مى فرماید: آرى، چون آیات ما براى هدایت تو آمد و تو آنها را به فراموشى سپردى، امروز هم تو را فراموش خواهند کرد.۱۳۰ در پى دستیابى به این دو نوع آگاهى، ایمان که پشتوانه اخلاق و عدالت در حیات اجتماعى و عامل چشم پوشى از منافع شخصى و مادى است، تقویت مى شود۱۳۱ و از فرمان روایى خواهش هاى نفسانى (نفس اماره) و قوه هوس باز خیال، جلوگیرى به عمل مى آید، زیرا روح عبادت، یاد خداست که مانع معصیت او به حساب مى آید. قرآن درباره نماز مى فرماید: (ان الصلوه تنهى عن الفحشاء و المنکر و لذکر اللّه أکبر) عنکبوت/۴۵ همانا نماز از فحشا و منکر باز مى دارد و بزرگ تر ازاین یاد خداست (که نتیجه دیگر نماز است) و درباره روزه مى فرماید: (کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم لعلّکم تتقون) بقره/۱۸۳ روزه بر شما واجب شده است همان گونه که بر امت هاى گذشته واجب بود، تا شاید تقوا پیشه کنید. و درباره هر دو عبادت مى فرماید: (یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلوه) بقره/ ۱۵۳ اى اهل ایمان! از روزه و نماز یارى بگیرید.۱۳۲ عبادت براى این است که حیات ایمانى انسان تجدید بشود، تازه بشود، طراوت پیدا کند، قوت و نیرو بگیرد. به هر اندازه که ایمان انسان بیشتر باشد بیشتر به یاد خداست، و به هر اندازه که انسان به یاد خدا باشد کمتر معصیت مى کند.)۱۳۳ تسلط برهواى نفس و مرکب خیال، تنها دومرحله از مراحل اقتدار انسان در پرتو عبادت است ومراتب دیگر آن عبارت از مراحل زیر است: سومین مرحله عبارت است از بى نیازى روح از بدن و استخدام آن در فعالیت هاى خود، این بى نیازى گاهى در چند لحظه و گاهى بارها وگاهى به طور دائم صورت مى گیرد. این همان است که به (خلع بدن) معروف است. مرحله چهارم این است که خود بدن از هر لحاظ تحت فرمان و اراده شخص در مى آید به طورى که درحوزه بدن خود شخص، اعمال خارق العاده سر مى زند. امام صادق(ع) مى فرماید: (ما ضعف بدن عمّا قویت علیه النیه) ۱۳۴ آنچه که همت و اراده نفس در آن نیرومند گردد و به طور جدى مورد توجه نفس واقع شود، بدن از انجام آن ناتوانى نشان نمى دهد. مرحله پنجم که بالاترین مراحل است این است که حتى طبیعت خارجى نیز تحت نفوذ اراده انسان قرار مى گیرد و مطیع انسان مى شود. معجزات و کرامات انبیا و اولیاى حق، ازاین مقوله است. … معجزه جز مظهرى از ولایت تصرف و ولایت تکوینى نیست… که به صاحب آن از طرف خدا نوعى قدرت و اراده داده مى شود که مى تواند به اذن و امر پروردگار در کائنات تصرف کند… اذن پروردگار، همان اعطاى نوعى کمال است که منشأ چنین اثرى مى گردد: ( و ماکان لرسول أن یأتى بآیه الاّ باذن اللّه) مؤمن/۷۸ هیچ پیامبرى معجزه اى نمى آورد مگر به امر خداوند. … در داستان سلیمان و ملکه سبأ آمده است: (قال الذى عنده علم من الکتاب أنا آتیک به قبل أن یرتدّ الیک طرفک) نمل/۴۰ آن که دانشى از لوح محفوظ نزد او بود، گفت: من پیش از آن که چشم به هم بزنى آن (تخت) را حاضر مى کنم. تعبیر قرآن این است که آن دانشمند گفت: (من آورنده آن در این مدت کم هستم) پس حول و قوه را به خود نسبت مى دهد… ۱۳۵

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: